Μήνας: Ιούνιος 2019

Διετές πρόγραμμα ΧΕΝ Ελλάδος 2019 – 2021

«Η Βία κατά των Γυναικών» , μια ιστορία χιλιετιών που διογκώνεται, εντείνεται, κλιμακώνεται δίχως τέλος… Ας κάνουμε λοιπόν, την Αρχή…

Η ΧΕΝ Ελλάδος, στο 40ο Πανελλήνιο Συμβούλιο της, αποφάσισε και ενέταξε στο στρατηγικό της σχεδιασμό την υλοποίηση διετούς προγράμματος με θέμα τη Βία κατά των Γυναικών και στόχο την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των γυναικών και της ευρύτερης κοινότητας, γενικότερα, σχετικά με τις μορφές βίας κατά των γυναικών, όπως αυτές αναδεικνύονται κάθε στιγμή και σε κάθε κοινωνικό χώρο που ζει η Γυναίκα.

Το πρόγραμμα θα πλαισιωθεί από ποικίλες δράσεις συνηγορίας και γυναικείας ενδυνάμωσης σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, οι οποίες θα ανακοινωθούν σύντομα.

Θεωρώντας ότι η έμφυλη βία, διαχρονική, διατοπική , διαταξική, κορυφώνεται, εντέλει, με τις θηλυκοκτονίες / γυναικοκτονίες, απευθυνθήκαμε αρχικά σε εξέχουσες γυναίκες επιστημόνισσες που είναι ταυτόχρονα και ακτιβίστριες φεμινίστριες, ώστε να μοιραστούν μαζί μας τις σκέψεις τους και τις απόψεις τους για το θέμα αυτό, που εμφανίζεται να παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις στις μέρες μας.

Συνεχίζουμε με την συνέντευξη της Γεωργίας Πετράκη, καθηγήτρια στο Πάντειο και Διευθύντρια του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου, που μας έκανε την τιμή να απαντήσει στα ερωτήματά μας.

1. Γιατί γυναικοκτονίες ειδικότερα και όχι ανθρωποκτονίες γενικότερα; Οι γυναικοκτονίες –όπως και οι παιδοκτονίες- δεν είναι ανθρωποκτονίες; Γιατί πιστεύετε πως πρέπει να το προσεγγίσουμε ξεχωριστά ως έννοια το θέμα των γυναικοκτονιών; Όλες οι δολοφονίες γυναικών θεωρούνται γυναικοκτονίες;

1.1          Τι είναι η γυναικοκτονία: Είναι ο φόνος μιας γυναίκας ή ενός κοριτσιού λόγω του φύλου του, σύμφωνα με τον ορισμό του γαλλικού λεξικού PETIT ROBERT που ενέταξε τον όρο στο σώμα των λημμάτων του, μόλις το 2015. Ο όρος είναι πρόσφατος και έγινε ευρύτερα και διεθνώς γνωστός με την λέξη στα αγγλικά femicide- ενώ υιοθετήθηκε από την εγκληματολογία μετά το 1992, χάρη στο πολύ επιτυχημένο βιβλίο με τίτλο «Femicide: the politics of woman killing». Μια συλλογή δοκιμίων που επιμελήθηκαν από κοινού η ακαδημαϊκός Τζιλ Ράντφορντ (Jill Radford) και η εγκληματολόγος Νταϊάνα Ράσελ (Diana E. H. Russell).

1.2          Η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρωποκτονιών λαμβάνουν χώρα μεταξύ των ανδρών και δεν αφορούν το φύλο του θύματος. Όμως πρέπει να γνωρίζουμε ότι η πλειοψηφία των γυναικών που σκοτώνονται, φονεύονται από άνδρες και ότι το γεγονός ότι είναι γυναίκες είναι o λόγος για τον οποίο σκοτώνονται. Παρ’ όλα αυτά συνεχίζουμε να μιλάμε για ανθρωποκτονίες, όρος που συσκοτίζει μια κατάσταση πραγμάτων όλως διόλου άνιση ανάμεσα στα φύλα. Ο όρος της ανθρωποκτονίας δεν μας λέει τίποτα για τις σχέσεις ανδρών / γυναικών. Όπως και οι όροι συζυγικό έγκλημα, ή συζυγική βία δεν μας λένε επίσης κάτι σχετικό. Άρα το γεγονός ότι τα θύματα είναι στη μεγάλη τους πλειοψηφία γυναίκες είναι αόρατο. Δεν είναι τυχαίο ότι εκτός από την ίδια την Ελένη Τοπαλούδη, (Νοέμβριος 2018) στόχος, στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης  έγινε και ο ίδιος ο όρος, ο οποίος χαρακτηρίστηκε σεξιστικός. Όμως ο όρος εξειδικεύει τον όρο ανθρωποκτονία για να αναδείξει το πρόβλημα της έμφυλης βίας. Οι όροι που χρησιμοποιούμε δεν είναι ουδέτεροι γι’ αυτό αποτελούν επίμαχα των διαφορετικών κοινωνικών δρώντων και η διαπάλη αφορά όλες τις έννοιες της κοινωνικής επιστήμης μέσα από τις οποίες εξελίσσεται και η ίδια η κοινωνική επιστήμη. Η διαμάχη για τον ορισμό των φόνων αφορά το τρόπο με τον οποίο η κοινωνία θα θελήσει να κατανοήσει το φαινόμενο ουδέτερα με όρους γενικής εγκληματικότητας ή έμφυλα φωτίζοντας  το  μηχανισμό και το φαινόμενο του μισογυνισμού: η διαμάχη των λέξεων είναι η διαμάχη των ιδεών, είναι η διαμάχη γύρω από τους νομιμοποιημένους ή μη τρόπους με τους οποίους ασκείται η κυριαρχία, ο έλεγχος και η καθυπόταξη των γυναικών.

1.3          Αν χρησιμοποιήσουμε το σωστό όρο για να ορίσουμε μια κατάσταση λέμε τα πράγματα με το όνομα τους και αυτό έχει τις συνέπειες του. Πρώτον μας επιτρέπει να αγγίξουμε μια πραγματικότητα. Κάτι που μέσα από τη δύναμη της λέξης γίνεται ορατό. Επίσης επιτρέπει να προχωρήσει η συνειδητοποίηση του προβλήματος: Αν ονομάζουμε τους φόνους γυναικών με το όνομα τους και σταματήσουν να κοσμούν τις στήλες της ποικίλης ύλης στις ειδήσεις με τους εξωτικούς παραπλανητικούς τίτλους του στυλ «τον τύφλωσε το πάθος» η πληθώρα τους και τα κοινά κίνητρα που τους υποκινούν θα τους αναδείξουν σε σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα.

Από την άλλη εάν γίνει δεκτός ένας νομικός ορισμός του φόνου θα επηρεάσει τον τρόπο που γίνεται η έρευνα, και τα κριτήρια που θα τεθούν θα διευκρινίζουν το χαρακτήρα του φόνου αν είναι ή όχι γυναικοκτονία ενώ η ύπαρξη της έννοιας θα κάνει δυνατή την εφαρμογή πιο αυστηρών καταδικαστικών αποφάσεων. Πχ στην Ελλάδα καταγράφονται απλώς από την ελληνική αστυνομία ποσοτικά τα θύματα των ανθρωποκτονιών ανάλογα με το φύλο τους χωρίς να γίνεται ποιοτική ανάλυση αυτών των δολοφονιών, έτσι ώστε να γνωρίζουμε το ποσοστό των γυναικοκτονιών ή το κίνητρο του δράστη.

2. Αν δεχθούμε ότι οι γυναικοκτονίες αποτελούν εγκλήματα σε βάρος των Γυναικών, λόγω του Φύλου τους, με διαχρονική ισχύ, όπως, λ.χ., η καύση των μαγισσών στον ύστερο μεσαίωνα στην Δ. Ευρώπη, κ.λπ., θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε κάποια κοινά στοιχεία των γυναικοκτονιών σε όλες τις εποχές; Και αν ναι, ποια είναι αυτά;

Η κυριαρχία των ανδρών πάνω στις γυναίκες είναι ένα φαινόμενο που διασχίζει τον προϊστορικό και ιστορικό χρόνο παρά τις απόψεις για ύπαρξη μητριαρχικών κοινωνιών (που εν ολίγοις οφείλονταν στις περιορισμένες πληροφορίες που ήταν διαθέσιμες τότε). Ο όρος γυναικοκτονία όπως διατυπώθηκε σε προηγούμενη ερώτηση συνιστά τοποθέτηση στη διαμάχη για τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία θα θελήσει να κατανοήσει το φαινόμενο ουδέτερα με όρους γενικής εγκληματικότητας ή έμφυλα φωτίζοντας το μηχανισμό και το φαινόμενο του μισογυνισμού. Είναι ένας όρος που με έμφαση προτείνεται από το σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα για να φωτίσει το μηχανισμό του μισογυνισμού ως κίνητρο της φονικής κυριαρχίας όμως η απάντηση στο ερώτημα σας προϋποθέτει εξειδικευμένη επιστημονική έρευνα. Δηλαδή να ερευνηθούν οι μηχανισμοί που κινητοποιούν κάθε φορά το μίσος ενάντια στις γυναίκες Πχ το δημοτικό μας τραγούδι βρίθει τραγουδιών ποιημάτων που αναφέρονται σε φόνους ενάντια στην αμαρτωλή κόρη, σύζυγο κλπ. Επίσης το μίσος ενάντια στις γυναίκες είναι δολοφονικό σε εντυπωσιακές αναλογίες σε χώρες απομακρυσμένες από την κουλτούρα μας. Όμως είναι η ίδια ρίζα που πρέπει να καταπολεμηθεί, Μια πατριαρχική κοινωνία που περιφρονεί τις γυναίκες θεωρώντας τις ιδιοκτησία του άνδρα, καθιστώντας έτσι την φυσική εξολόθρευση τους πιο αποδεκτή ή ανεκδοτολογική. Αυτή η κοινή πατριαρχική ρίζα έχει το ίδιο αποτέλεσμα που είναι η απόκρυψη του βασικού μηχανισμού που οδηγεί στο φόνο. Επίσης μπορούμε να δούμε ως γυναικοκτονίες, την εθελοντική αυτοκτονία των γυναικών που έμεναν χήρες στις Ινδίες. Σύμφωνα με το άγριο έθιμο sati που υποχρέωνε τις γυναίκες να θυσιαστούν στη νεκρική πυρά του συζύγου τους. Ο Μαχάτμα Γκάντι, ο ηγέτης της ινδικής ανεξαρτησίας, ήταν ο πρώτος που είχε θέσει τις βάσεις αλλαγής νοοτροπίας για τα δικαιώματα των γυναικών και τον τρόπο που αντιμετωπίζονται από την κοινωνία.

3. Ποια πιστεύετε ότι είναι τα διαφοροποιητικά στοιχεία, αν υπάρχουν, στη σύγχρονη εποχή; Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που θεωρείτε ότι μπορεί να ενισχύουν τη βία κατά των γυναικών, σήμερα, έως και τη θανάτωσή τους; Και ποιος ο ρόλος της «κρίσης», σε σχέση με τις γυναικοκτονίες στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια;

3.1 Σήμερα οι γυναικοκτονίες είναι αντικείμενο προσοχής και γίνονται ορατές από τις κοινότητες –άνδρες και γυναίκες- που είναι ευαισθητοποιημένες στα προβλήματα της χειραφέτησης των γυναικών. Ο φόνος μιας γυναίκας παλαιότερα μπορούσε να περάσει ως αρρώστια, ή ως ατύχημα κάτι που ισχύει και σήμερα με τα λεγόμενα εγκλήματα τιμής.

3.2. Η έμφυλη βία αυξάνεται κατά τη κρίση, όπως και όλες οι μορφές βίας. Όμως, δεν υπάρχουν ολοκληρωμένα και συγκριτικά δεδομένα για την έκταση και τη φύση της βίας προς τις γυναίκες, διότι οι περισσότερες δεν καταγγέλλουν τη βία που υφίστανται· άλλωστε ούτε ενθαρρύνονται να το κάνουν. Η έλλειψη πλήρων και συγκρίσιμων στοιχείων σ’ αυτό τον τομέα χαρακτηρίζει όλη την ΕΕ και όχι μόνο την Ελλάδα. Άρα, η όποια αύξηση που καταγράφεται, αφορά την αύξηση των καταγγελιών, που, βεβαίως, δείχνει μια κάποια πρόοδο σε σχέση με την απονομιμοποίηση της βίας προς τις γυναίκες.

3.3. Έχει υποστηριχτεί ότι το άγχος που προκαλεί η ανέχεια κάνει τους άνδρες βίαιους απέναντι στις γυναίκες. Κατά τη γνώμη μου αυτή η ερμηνεία δικαιολογεί κατά ένα τρόπο τους θύτες και μεταβιβάζει την ευθύνη σε κάτι πιο γενικό και απρόσωπο (πχ την οικονομική κρίση). Η οικονομική κρίση αυξάνει την πίεση στους παραδοσιακούς ρόλους των ανδρών ως «κουβαλητών» στο σπίτι και ενδεχομένως τούς δημιουργεί κρίση, που μπορεί να βιώνεται ως αμφισβήτηση του ανδρισμού τους και της ατομικής τους αξιοπρέπειας. Το μοντέλο της γυναίκας «κουβαλήτριας» και του μη εργαζόμενου άνδρα δεν είναι πλέον περιθωριακό στην ελληνική κοινωνία. Όμως, η βία αποτελεί την πλέον ακραία έκφραση άσκησης εξουσίας ανάμεσα στα φύλα και ίσως μπορούμε να υποθέσουμε ότι μέσω υποκαταστάσεων έρχεται να καλύψει το «κενό εξουσίας» που δημιουργείται κατά κάποιο τρόπο, λόγω της οικονομικής κρίσης για τους άνδρες θύματα της κρίσης. Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι η βία κατά των γυναικών είναι διαταξική και φαίνεται ότι οι μηχανισμοί της, αν και ενεργοποιούνται σε διαφορετικές περιστάσεις κατά κοινωνική τάξη —μην ξεχνάμε και κατά φυλή, χώρα— έχουν ένα κοινό υπόβαθρο, αυτό της κυριαρχίας, της άσκησης εξουσίας πάνω στον Άλλο και της επιβεβαίωσης της. Είναι ο ολοκληρωτικός μηχανισμός ελέγχου και καθυπόταξης των γυναικών που τις καθιστά έρμαια της «δύναμης» των ανδρών. Άρα η βία κατά των γυναικών συνιστά εσωτερικό, καλά κρυμμένο πυρήνα της πατριαρχίας, κρυμμένο στα άδυτα της ιδιωτικότητας της Αγίας Οικογένειας.

4. Τελειώνοντας, θα θέλαμε να μας σχολιάσετε, αν νομίζετε πως, με αφορμή την έμφυλη βία και τις γυναικοκτονίες, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια «επανάκαμψη» του γυναικείου / φεμινιστικού κινήματος στη χώρα μας; (επανάκαμψη ως προς τη μαζικότητα, τις διεκδικήσεις και τον ακτιβισμό που είχε γνωρίσει, κυρίως, την δεκαετία του 1975 – 1985)

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια επαναδραστηριοποίηση γυναικείων και φεμινιστικών ομάδων πράγματι γύρω από τα θέματα της βίας κατά των γυναικών, των βιασμών, των γυναικοκτονιών. Σε διεθνές επίπεδο επίσης εμφανίζονται ενδιαφέρουσες κινητοποιήσεις ενώ σε πολλές χώρες και της Ευρώπης αλλά και της Ασίας-δυστυχώς όχι στην Ελλάδα- το κίνημα ΜεΤοο έρχεται να ανατρέψει τη κουλτούρα της σιωπής, της ενοχής και της περιφρόνησης του λόγου των γυναικών. Επιπλέον η σημασία αυτού του κινήματος χειραφέτησης, είναι ότι τοποθετεί –εγκαθιστά το πρόβλημα στο δημόσιο χώρο, το κάνει ορατό βοηθώντας τη κοινωνία να συνειδητοποιήσει, να κατανοήσει πόσο μαζικό είναι το φαινόμενο της σεξουαλικής βίας. Άρα να το αναγνωρίσει ως κοινωνικό πρόβλημα βγάζοντας το ανεπιστρεπτί από την ιδιωτικότητα της οικογένειας και των ατομικών συμπεριφορών.

Οι εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες που έχουν μιλήσει δεν είναι όλες, μακριά από αυτό, φεμινίστριες, αλλά ο λόγος τους έχει φεμινιστική δυναμική και υπόβαθρο και νομιμοποιεί τους αγώνες που διεξάγονται από τις ακτιβίστριες του φεμινισμού για περισσότερο από σαράντα χρόνια. Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι η συνάντηση ανάμεσα στον φεμινισμό, ένα μειοψηφικό κίνημα και την πληθωρική έκρηξη του λόγου των γυναικών που καταθέτουν επώνυμα ή ανώνυμα τις ιστορίες παρενόχλησης, βίας, κακοποίησης που είχαν υποστεί στο παρελθόν και για τις οποίες ντρέπονταν να μιλήσουν.

ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΕΤΡΑΚΗ

Το 1982 πολλές γυναίκες από το Π. Φάληρο πήγαιναν στη ΧΕΝ Αθηνών και επωφελούντο από τα Προγράμματά της.

Την ίδια περίοδο στο Παλ. Φάληρο δεν υπήρχε φορέας, που να καλύπτει τις ανάγκες της γυναίκας. Βλέποντας το κενό της περιοχής, αποφάσισαν να δημιουργήσουν ένα Τοπικό Κέντρο, για να επωφεληθούν οι ίδιες, αλλά και πολύ περισσότερες γυναίκες από το Π. Φάληρο.

Η πρωτοβουλία αυτή στηρίχθηκε από το Σωματείο της ΧΕΝ Αθηνών και στέφθηκε με επιτυχία. Αρχικά, ο αριθμός των μελών ήταν 500 γυναίκες, αργότερα ελαττώθηκαν και σήμερα είμαστε περίπου 200 μέλη.

Οι ανάγκες του Κέντρου από τότε έως σήμερα καλύπτονται, εθελοντικά και με προσωπική δουλειά σε πολλές περιπτώσεις.

Τα Προγράμματα του Κέντρου μας κινούνται όπως τότε και σήμερα σε δύο άξονες.

Α) Τα Αναπτυξιακά Προγράμματα:

Είναι Προγράμματα προσφερόμενα από τη ΧΕΝ εθελοντικά, όπως: Ενισχυτική διδασκαλία, Ομάδες Βιβλίου, μαθήματα Ελληνικών, διαλέξεις, ομιλίες με διάφορα θέματα (λογοτεχνία, υγεία, διατροφή), μαθήματα πρώτων βοηθειών σε συνεργασία με διάφορους φορείς όπως είναι το ΠΙΚΠΑ Βούλα και ο Ερυθρός Σταυρός.

Επίσης, γίνονται Σεμινάρια στην Αγγλική γλώσσα με θέμα: «Αποτελεσματική επικοινωνία στο χώρο των επιχειρήσεων» και Βιωματικά σεμινάρια με θέμα: «Γνωρίζοντας τον εαυτό μας». Επιπλέον, συμμετέχουμε σε όλες τις εθελοντικές Διακεντρικές δράσεις του Σωματείου της ΧΕΝ Αθηνών, συλλέγουμε πλαστικά πώματα για αγορά αναπηρικών αμαξιδίων και κάνουμε δημιουργική απασχόληση σε παιδιά στη Στέγη θηλέων «Αγ. Αλέξανδρος»

Β) Τα Επιμορφωτικά Προγράμματα:

Στο Τοπικό μας Κέντρο έχουμε προγράμματα όπως:

Γυμναστική, χορό, ξεναγήσεις, εκδρομές, ζωγραφική, κοπτική – ραπτική, χειροτεχνίες – κόσμημα, κατασκευή κεριού, ομάδες ψυχολογίας, εκδηλώσεις, πλέξιμο και παλαιότερα διοργανώναμε Χριστουγεννιάτικο Bazaar.

Το Κέντρο της ΧΕΝ Νέας Σμύρνης, έχει ζωή 30 χρόνων περίπου. Ιδρύθηκε από μία μικρή μερίδα γυναικών, που αρχικά συνυπήρχαν σε σπίτια, αργότερα όμως ο Δήμος τους παραχώρησε έναν χώρο, στον οποίο συστεγάζονται και άλλοι δύο (2) σύλλογοι.

Σήμερα, τα μέλη της ΧΕΝ Νέας Σμύρνης έχουν το χώρο και την ενεργή συμμετοχή των μελών της, που απαιτούνται για να υλοποιηθούν τα προγράμματά της, τα οποία είναι οι συναντήσεις των Ομάδων Βιβλίου, μαθήματα Γερμανικών, ομιλίες, επιμορφωτικές διαλέξεις, συνεργασίες κ.α.
Η ΧΕΝ Νέας Σμύρνης αποτελείται περίπου από 50 μέλη.

Τα τελευταία 8 χρόνια συμμετέχουμε στο Διακεντρικό πρόγραμμα «Κανένα Παιδί χωρίς Γάλα» του Σωματείου της ΧΕΝ Αθηνών συγκεντρώνοντας γάλα εβαπορέ για τα παιδιά του 49^ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών, ενώ μέσω του προγράμματος «Άλλαξέ το και χάρισέ το» πλέκουμε κουβέρτες και ζιπουνάκια για βρέφη.

Ένα ακόμη ενδιαφέρον πρόγραμμα του Τοπικού Κέντρου της ΧΕΝ Νέας Σμύρνης είναι οι «Πράσινες ιδέες», καθώς ασχολείται με το περιβάλλον, τη χλωρίδα και την πανίδα της χώρας.

Τέλος, η ΧΕΝ Νέας Σμύρνης συμμετέχει ενεργά στις Διακεντρικές Ομάδες και συναντήσεις του Σωματείου της ΧΕΝ Αθηνών, όπως είναι το πρόγραμμα δημιουργική απασχόλησης στο Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού και το Κυριακάτικο Τραπέζι για μονογονεϊκές οικογένειες.

Είμαστε πρόθυμες να δημιουργούμε και να προσφέρουμε όπου και όπως χρειάζεται, αρκεί ο σκοπός να είναι χρήσιμος.

Διετές πρόγραμμα ΧΕΝ Ελλάδος 2019 – 2021

“Η Βία κατά των Γυναικών” , μια ιστορία χιλιετιών που διογκώνεται, εντείνεται, κλιμακώνεται δίχως τέλος… Ας κάνουμε λοιπόν, την Αρχή…

Η ΧΕΝ Ελλάδος, στο 40ο Πανελλήνιο Συμβούλιο της, αποφάσισε και ενέταξε στο στρατηγικό της σχεδιασμό την υλοποίηση διετούς προγράμματος με θέμα τη Βία κατά των Γυναικών και στόχο την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των γυναικών και της ευρύτερης κοινότητας, γενικότερα, σχετικά με τις μορφές βίας κατά των γυναικών, όπως αυτές αναδεικνύονται κάθε στιγμή και σε κάθε κοινωνικό χώρο που ζει η Γυναίκα.

Το πρόγραμμα θα πλαισιωθεί από ποικίλες δράσεις συνηγορίας και γυναικείας ενδυνάμωσης σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, οι οποίες θα ανακοινωθούν σύντομα.

Θεωρώντας ότι η έμφυλη βία, διαχρονική, διατοπική , διαταξική, κορυφώνεται, εντέλει, με τις θηλυκοκτονίες / γυναικοκτονίες, απευθυνθήκαμε αρχικά σε εξέχουσες γυναίκες επιστημόνισσες που είναι ταυτόχρονα και ακτιβίστριες φεμινίστριες, ώστε να μοιραστούν μαζί μας τις σκέψεις τους και τις απόψεις τους για το θέμα αυτό, που εμφανίζεται να παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις στις μέρες μας.

Ξεκινάμε από την Συνέντευξη της κ. Γκασούκα, Καθηγήτριας Πανεπιστημίου και γνωστής φεμινίστριας, που μας έκανε την τιμή να απαντήσει στα ερωτήματά μας.

• κ. Γκασούκα, αρχικά να σας ρωτήσουμε για τη χρήση του συγκεκριμένου όρου : γιατί χρησιμοποιείται ο όρος γυναικοκτονίες και όχι ο ευρύτερος ανθρωποκτονίες;

Η γυναικοκτονία, στενότερα και η θηλυκοκτονία, ευρύτερα, αφορά τη σκόπιμη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών, λόγω του Φύλου τους. Στην περίπτωση της  θηλυκοκτονίας, τη σκόπιμη δολοφονία θηλυκών βρεφών και εμβρύων και διαπράττεται, ή, είναι ανεκτή σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό ή οικογενειακό πλαίσιο. Περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την δολοφονία μιας γυναίκας σαν αποτέλεσμα βίας από τους συντρόφους τους, τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στα εγκλήματα τιμής, ή σε εγκλήματα εξ αιτίας της προίκας, στην περίπτωση που η οικογένεια των κοριτσιών δεν ανταποκριθεί στην προίκα που είχε υποσχεθεί. Περιλαμβάνει, επίσης, τις δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο των ένοπλων συγκρούσεων, στο πλαίσιο της πορνείας ή του trafficking  κλπ.

• Μπορούμε να πούμε πως όλες οι δολοφονίες γυναικών θεωρούνται γυναικοκτονίες;

Κάθε δολοφονία γυναίκας δεν είναι γυναικοκτονία. Αυτό που χαρακτηρίζει την γυναικοκτονία είναι τα σεξιστικά κίνητρα, καθώς και η σχέση της γυναίκας με τον δράστη. Πολλοί διαφωνούν με τον όρο, λ.χ.,  συνήθως, μιλάνε για έγκλημα πάθους κ.λπ.. Τον όρο «femicide» τον βρίσκουμε στην διεθνή βιβλιογραφία και τον έχει υιοθετήσει τόσο ο ΟΗΕ, όσο και η Ε. Ε.

Δεν πρόκειται για νεολογισμό. Πρόκειται για έναν όρο που τον συναντάμε στην ευρωπαϊκή νομολογία, ήδη, από το 1801, αλλά και γύρω στα 1840 εντοπίζεται και σε νομικά λεξικά διαφόρων χωρών. Στη συνέχεια, πέφτει σε αχρηστία για να τον επαναφέρουν γύρω στο 1976 οι φεμινίστριες νομικοί. Πρόκειται για έναν όρο που ξεπερνά τη σημασία του εγκλήματος. Πρόκειται για έναν όρο βαθιά πολιτικό, καθώς συμπυκνώνει την αντίσταση στα πολλαπλά είδη γυναικοκτονίας, άρα και βαθιά συλλογικό. Στην ουσία, ο ίδιος όρος υποκινεί σε μια πολιτιστική αλλαγή.

Γενικά, οι γυναίκες δολοφονούντα κατά ένα μεγαλύτερο ποσοστό από τους άντρες και μόνον ένα μικρό ποσοστό των αντρών δολοφονείται από τις γυναίκες, ενώ, η μεγάλη πλειοψηφία των γυναικών που δολοφονούν άντρες, βρίσκονται σε άμυνα. Οι γυναίκες δεν δολοφονούν τους άντρες επειδή είναι άντρες, ενώ οι άντρες δολοφονούν τις γυναίκες που δεν υπακούουν στα προτάγματα της πατριαρχίας. Με αυτήν την έννοια, επιβεβαιώνεται εδώ η θεωρία του «ιδιόκτητου θηλυκού». Επομένως, οι γυναίκες μπορούν να δολοφονήσουν έναν άντρα για διάφορους λόγους, αλλά οι άντρες δολοφονούν με σεξιστικά κίνητρα, τα οποία πρέπει να εξετάζονται από το νομικό σύστημα, όπως, λ.χ., η σχέση του θύματος με τον δράστη

• Αν δεχθούμε ότι οι γυναικοκτονίες αποτελούν εγκλήματα σε βάρος των Γυναικών, λόγω του Φύλου τους, με διαχρονική ισχύ, όπως, λ.χ., η καύση των μαγισσών στον ύστερο μεσαίωνα στην Δ. Ευρώπη, κ.λπ., θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε κάποια κοινά στοιχεία των γυναικοκτονιών σε όλες τις εποχές; Και αν ναι, ποια είναι αυτά;

Είναι μια παλιά ιστορία που επανεξετάζεται υπό την οπτική του Φύλου, κάτι που δεν γινόταν παλιότερα. Έχουμε περιπτώσεις μαζικής εξόντωσης των γυναικών, όπως στην περίοδο της πυράς στον Μεσαίωνα, όπου διάφορες γυναίκες που φαίνεται να παραβιάζουν τα πατριαρχικά όρια, κάηκαν ζωντανές.

Άλλες επειδή ήταν υπερβολικά όμορφες, άλλες επειδή ήταν υπερβολικά άσχημες, άλλες επειδή είχαν ένα «κουσούρι», άλλες επειδή ήταν θεραπεύτριες κ. ο. κ. Χαρακτηριστική είναι μια περίπτωση, για την οποία δεν μιλάμε σχεδόν ποτέ, είναι το καύσιμο των λεσβιών, με την κατηγορία της μάγισσας. Το 1260 στον κώδικα των Ορλεάνων αναφέρεται πως κάθε γυναίκα που διαπράττει αυτό το έγκλημα («femina cum feminus») πρέπει να καεί.

• Ποια πιστεύετε ότι είναι τα κοινά στοιχεία των γυναικοκτονιών σε κάθε εποχή;

Το κοινό όλων αυτών των γυναικών που δολοφονούνται, είτε ως μάγισσες, είτε ως παραβιάζουσες την τιμή της οικογένειας, είτε για τον ένα, είτε για τον άλλο λόγο, είναι πως, στην πραγματικότητα, έχουν παραβιάσει τα πατριαρχικά όρια και τους όρους, που πρέπει αταλάντευτα να υπηρετούν…

Μια διαχρονική περίπτωση που συναντάμε, επίσης, είναι η περίπτωση των εξαφανισμένων γυναικών. Έχουμε έναν αριθμό εξαφανισμένων γυναικών που κανείς δεν τις ψάχνει και που, οι περισσότερες από αυτές, βρίσκονται, τελικά, δολοφονημένες (όπως συνέβη στην περίπτωση της Κύπρου). Σύμφωνα με στοιχεία του FBI εξαφανίζονται ετησίως στις Η. Π. Α. γύρω στις 30.000, εκ των οποίων, μόνον το 10% αναζητά το FBI.

Στη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη, το γεγονός της θηλυκοκτονίας ήταν πραγματικό. Συνέβαινε και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και η υπόλοιπη κοινότητα δεν μιλούσε… Μια άλλη περίπτωση είναι οι οικογενειακές θηλυκοκτονίες που ανθούν ακόμα και σε περιοχές της Ευρώπης, επειδή παραβιάζεται η ηθική της οικογένειας.

Να πούμε, επίσης, πως οι γυναικοκτονίες δεν συναντώνται μόνο στον Τρίτο Κόσμο, αλλά και στην Ευρώπη, το Μαυροβούνιο, τη Λιθουανία, τη Βοσνία, την Δημοκρατία της Τσεχίας κ.λπ.

Γενικότερα, όμως, υπάρχει ένα έλλειμμα στοιχείων για το ζήτημα, ενώ από την έρευνα λείπει η Ελλάδα και η Κύπρος, όπου, δυστυχώς συναντώνται πολλές γυναικοκτονίες. Κατά προσέγγιση, είχαμε 43. 600 καταγεγραμμένες  γυναικοκτονίες το 2012, ενώ παρατηρείται μια αυξητική τάση το 2017. Συνολικά, να πούμε, πως το 2017 οι γυναικοκτονίες παγκόσμια άγγιξαν τις 50. 000. Υπάρχει μια γενική εκτίμηση ότι οι ετήσιες γυναικοκτονίες μπορούν να συγκριθούν με τους νεκρούς των δύο πρώτων χρόνων της συριακής διαμάχης.

Σοβαρός είναι και ο ρόλος του δικαιακού συστήματος σε αυτό, όταν συντηρεί τη διαιώνιση των δομών, που επιτρέπουν την γυναικοκτονία και μεταφέρει την ενοχή στα θύματα. Υπάρχουν δικαστές που διακατέχονται από αντιλήψεις για τα «διπλά πρότυπα» (σ. σ. : εννοεί διαφορετικό «κώδικα ηθικής» για τον άντρα, διαφορετικό για την γυναίκα) και βλέπουμε και πως οι ποινές που αποδίδονται είναι μικρές.

Ένας ερευνητής στην Παλαιστίνη, ο Sahoub Kervokian επιβεβαιώνει το «διπλό πρότυπο ηθικής» και τους λόγους γυναικοκτονίας για την «τιμή» της οικογένειας και παρουσιάζει την αντίφαση, από τη μια, οι γυναίκες να πολεμούν με το σώμα τους Ισραηλίτες στην Intifada, από την άλλη, να μην μπορούν αυτό το σώμα να το διαθέσουν, όπως οι ίδιες θέλουν.

Άλλες περιπτώσεις είναι οι δολοφονίες από τους συντρόφους τους, όπου προϋπάρχει χρόνια και μεγάλη ενδοοικογενειακή βία. Υπάρχει και η ομοφοβική γυναικοκτονία, όπου προηγείται ο «διορθωτικός βιασμός» των λεσβιών. Σημαντικό ρόλο στις διάπραξη γυναικοκτονιών στη σύγχρονη εποχή παίζουν και οι αναπαραστάσεις της αντρικής βία μέσω των Μ. Μ. Ε.

Υπάρχουν και οι έμμεσες γυναικοκτονίες, δηλαδή, αυτές που γίνονται λόγω της παραμέλησης, της έλλειψης ιατρικής περίθαλψης, των ανασφαλών παράνομων εκτρώσεων… όταν το ίδιο το κράτος ποινικοποιεί τις εκτρώσεις είναι σαν να οδηγεί τις γυναίκες στο θάνατο. Αλλά και η κλειτοριδεκτομή μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο τα κορίτσια. Η γυναικοκτονία συνδέεται και με την πορνεία, πολλές εκδιδόμενες γυναίκες δολοφονούνται, ενώ υπάρχουν και γυναικοκτονίες που γίνονται, βάσει της φυλής στην οποία ανήκει η γυναίκα, όπου εδώ το σεξιστικό αίτιο συναντιέται με το ρατσιστικό και το φυλετικό. Τέλος, να πούμε πως οι γυναικοκτονίες συνδέονται και με άλλους παράγοντες στη σύγχρονη εποχή, όπως ο παράγοντας της εξάπλωσης του Aids, καθώς και η εξάπλωση των πυροβόλων όπλων, καθώς οι γυναίκες έχουν τρεις φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να δολοφονηθούν σε σπίτι, στο οποίο υπάρχουν πυροβόλα όπλα κ.λπ.

• Ποια τα στοιχεία εκείνα που διαφοροποιούν το χθες από το σήμερα

Σήμερα βαδίζουμε στην έρευνα του φαινομένου, όπως γίνεται με την Υγειονομική Σχολή του Λονδίνου και τη διαμόρφωση μοντέλων διερεύνησής του. Π.χ., το οικολογικό μοντέλο διερευνά τις γυναικοκτονίες, προσεγγίζοντάς τες σε τρία επίπεδα :

Το ατομικό επίπεδο, σε σχέση με τον δράστη, αν, λ.χ., ήταν υπό την επήρεια ουσιών, αν ήταν άνεργος, αν έκανε χρήση όπλου (οπλοχρησία) κ.λπ.

Της διαπροσωπικής / οικογενειακής σχέσης, αν λ.χ., εντοπίζονται βίαιες σχέσεις στην οικογένεια, πριν από την γυναικοκτονία  και

Το κοινωνικό / δομικό, λ.χ., η ισχύουσα ανισότητα των φύλων, το έλλειμμα του κοινωνικού κράτους κ.λπ.

• Και μια τελευταία ερώτηση με αφορμή την έμφυλη βία και τις γυναικοκτονίες, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια «επανάκαμψη» του γυναικείου / φεμινιστικού κινήματος;

Είναι γεγονός πως αυτό το θέμα έχει κινητοποιήσει μεγάλες ομάδες γυναικών. Πρωτοπόρες είναι οι γυναίκες από τη Ν. Αμερική. Στο Μεξικό οι κινητοποιήσεις των γυναικών οδήγησαν την κυβέρνηση να υιοθετήσει τον όρο «γυναικοκτονία». Παρατηρούμε μια συσπείρωση που έχει διηπειρωτικό χαρακτήρα, εφόσον κινητοποιήσεις για το θέμα υπάρχουν τόσο στην Ασία, λ.χ., στην Ινδία, όσο και στην Ευρώπη, όπως, λ.χ., στην Ισπανία, ή την Αμερική. Δείχνουν τον οικουμενικό χαρακτήρα της πατριαρχίας και των αρχών της. Αυτά τα κινήματα έρχονται να συναντήσουν άλλα φεμινιστικά κινήματα όπως είναι το Me too κ.λπ.

Φαίνεται ότι ανακάμπτει ένα νέου τύπου Φεμινιστικό Κίνημα με διηπειρωτικό χαρακτήρα, γεγονός που εξηγεί και τις βίαιες αντιδράσεις κατά του Φεμινισμού και των Φεμινιστριών από την πλευρά, κυρίως, των φασιστικών μορφωμάτων, που τις έχουν τις φεμινίστριες στο στόχαστρο, μαζί με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες

Κ. Γκασούκα, σας ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο σας και τη συζήτηση που είχαμε μαζί σας

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΑΡΙΑΣ ΓΚΑΣΟΥΚΑ