Ημέρα: 21 Ιουνίου 2019

Διετές πρόγραμμα ΧΕΝ Ελλάδος 2019 – 2021

«Η Βία κατά των Γυναικών» , μια ιστορία χιλιετιών που διογκώνεται, εντείνεται, κλιμακώνεται δίχως τέλος… Ας κάνουμε λοιπόν, την Αρχή…

Η ΧΕΝ Ελλάδος, στο 40ο Πανελλήνιο Συμβούλιο της, αποφάσισε και ενέταξε στο στρατηγικό της σχεδιασμό την υλοποίηση διετούς προγράμματος με θέμα τη Βία κατά των Γυναικών και στόχο την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των γυναικών και της ευρύτερης κοινότητας, γενικότερα, σχετικά με τις μορφές βίας κατά των γυναικών, όπως αυτές αναδεικνύονται κάθε στιγμή και σε κάθε κοινωνικό χώρο που ζει η Γυναίκα.

Το πρόγραμμα θα πλαισιωθεί από ποικίλες δράσεις συνηγορίας και γυναικείας ενδυνάμωσης σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, οι οποίες θα ανακοινωθούν σύντομα.

Θεωρώντας ότι η έμφυλη βία, διαχρονική, διατοπική , διαταξική, κορυφώνεται, εντέλει, με τις θηλυκοκτονίες / γυναικοκτονίες, απευθυνθήκαμε αρχικά σε εξέχουσες γυναίκες επιστημόνισσες που είναι ταυτόχρονα και ακτιβίστριες φεμινίστριες, ώστε να μοιραστούν μαζί μας τις σκέψεις τους και τις απόψεις τους για το θέμα αυτό, που εμφανίζεται να παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις στις μέρες μας.

Συνεχίζουμε με την συνέντευξη της Γεωργίας Πετράκη, καθηγήτρια στο Πάντειο και Διευθύντρια του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου, που μας έκανε την τιμή να απαντήσει στα ερωτήματά μας.

1. Γιατί γυναικοκτονίες ειδικότερα και όχι ανθρωποκτονίες γενικότερα; Οι γυναικοκτονίες –όπως και οι παιδοκτονίες- δεν είναι ανθρωποκτονίες; Γιατί πιστεύετε πως πρέπει να το προσεγγίσουμε ξεχωριστά ως έννοια το θέμα των γυναικοκτονιών; Όλες οι δολοφονίες γυναικών θεωρούνται γυναικοκτονίες;

1.1          Τι είναι η γυναικοκτονία: Είναι ο φόνος μιας γυναίκας ή ενός κοριτσιού λόγω του φύλου του, σύμφωνα με τον ορισμό του γαλλικού λεξικού PETIT ROBERT που ενέταξε τον όρο στο σώμα των λημμάτων του, μόλις το 2015. Ο όρος είναι πρόσφατος και έγινε ευρύτερα και διεθνώς γνωστός με την λέξη στα αγγλικά femicide- ενώ υιοθετήθηκε από την εγκληματολογία μετά το 1992, χάρη στο πολύ επιτυχημένο βιβλίο με τίτλο «Femicide: the politics of woman killing». Μια συλλογή δοκιμίων που επιμελήθηκαν από κοινού η ακαδημαϊκός Τζιλ Ράντφορντ (Jill Radford) και η εγκληματολόγος Νταϊάνα Ράσελ (Diana E. H. Russell).

1.2          Η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρωποκτονιών λαμβάνουν χώρα μεταξύ των ανδρών και δεν αφορούν το φύλο του θύματος. Όμως πρέπει να γνωρίζουμε ότι η πλειοψηφία των γυναικών που σκοτώνονται, φονεύονται από άνδρες και ότι το γεγονός ότι είναι γυναίκες είναι o λόγος για τον οποίο σκοτώνονται. Παρ’ όλα αυτά συνεχίζουμε να μιλάμε για ανθρωποκτονίες, όρος που συσκοτίζει μια κατάσταση πραγμάτων όλως διόλου άνιση ανάμεσα στα φύλα. Ο όρος της ανθρωποκτονίας δεν μας λέει τίποτα για τις σχέσεις ανδρών / γυναικών. Όπως και οι όροι συζυγικό έγκλημα, ή συζυγική βία δεν μας λένε επίσης κάτι σχετικό. Άρα το γεγονός ότι τα θύματα είναι στη μεγάλη τους πλειοψηφία γυναίκες είναι αόρατο. Δεν είναι τυχαίο ότι εκτός από την ίδια την Ελένη Τοπαλούδη, (Νοέμβριος 2018) στόχος, στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης  έγινε και ο ίδιος ο όρος, ο οποίος χαρακτηρίστηκε σεξιστικός. Όμως ο όρος εξειδικεύει τον όρο ανθρωποκτονία για να αναδείξει το πρόβλημα της έμφυλης βίας. Οι όροι που χρησιμοποιούμε δεν είναι ουδέτεροι γι’ αυτό αποτελούν επίμαχα των διαφορετικών κοινωνικών δρώντων και η διαπάλη αφορά όλες τις έννοιες της κοινωνικής επιστήμης μέσα από τις οποίες εξελίσσεται και η ίδια η κοινωνική επιστήμη. Η διαμάχη για τον ορισμό των φόνων αφορά το τρόπο με τον οποίο η κοινωνία θα θελήσει να κατανοήσει το φαινόμενο ουδέτερα με όρους γενικής εγκληματικότητας ή έμφυλα φωτίζοντας  το  μηχανισμό και το φαινόμενο του μισογυνισμού: η διαμάχη των λέξεων είναι η διαμάχη των ιδεών, είναι η διαμάχη γύρω από τους νομιμοποιημένους ή μη τρόπους με τους οποίους ασκείται η κυριαρχία, ο έλεγχος και η καθυπόταξη των γυναικών.

1.3          Αν χρησιμοποιήσουμε το σωστό όρο για να ορίσουμε μια κατάσταση λέμε τα πράγματα με το όνομα τους και αυτό έχει τις συνέπειες του. Πρώτον μας επιτρέπει να αγγίξουμε μια πραγματικότητα. Κάτι που μέσα από τη δύναμη της λέξης γίνεται ορατό. Επίσης επιτρέπει να προχωρήσει η συνειδητοποίηση του προβλήματος: Αν ονομάζουμε τους φόνους γυναικών με το όνομα τους και σταματήσουν να κοσμούν τις στήλες της ποικίλης ύλης στις ειδήσεις με τους εξωτικούς παραπλανητικούς τίτλους του στυλ «τον τύφλωσε το πάθος» η πληθώρα τους και τα κοινά κίνητρα που τους υποκινούν θα τους αναδείξουν σε σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα.

Από την άλλη εάν γίνει δεκτός ένας νομικός ορισμός του φόνου θα επηρεάσει τον τρόπο που γίνεται η έρευνα, και τα κριτήρια που θα τεθούν θα διευκρινίζουν το χαρακτήρα του φόνου αν είναι ή όχι γυναικοκτονία ενώ η ύπαρξη της έννοιας θα κάνει δυνατή την εφαρμογή πιο αυστηρών καταδικαστικών αποφάσεων. Πχ στην Ελλάδα καταγράφονται απλώς από την ελληνική αστυνομία ποσοτικά τα θύματα των ανθρωποκτονιών ανάλογα με το φύλο τους χωρίς να γίνεται ποιοτική ανάλυση αυτών των δολοφονιών, έτσι ώστε να γνωρίζουμε το ποσοστό των γυναικοκτονιών ή το κίνητρο του δράστη.

2. Αν δεχθούμε ότι οι γυναικοκτονίες αποτελούν εγκλήματα σε βάρος των Γυναικών, λόγω του Φύλου τους, με διαχρονική ισχύ, όπως, λ.χ., η καύση των μαγισσών στον ύστερο μεσαίωνα στην Δ. Ευρώπη, κ.λπ., θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε κάποια κοινά στοιχεία των γυναικοκτονιών σε όλες τις εποχές; Και αν ναι, ποια είναι αυτά;

Η κυριαρχία των ανδρών πάνω στις γυναίκες είναι ένα φαινόμενο που διασχίζει τον προϊστορικό και ιστορικό χρόνο παρά τις απόψεις για ύπαρξη μητριαρχικών κοινωνιών (που εν ολίγοις οφείλονταν στις περιορισμένες πληροφορίες που ήταν διαθέσιμες τότε). Ο όρος γυναικοκτονία όπως διατυπώθηκε σε προηγούμενη ερώτηση συνιστά τοποθέτηση στη διαμάχη για τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία θα θελήσει να κατανοήσει το φαινόμενο ουδέτερα με όρους γενικής εγκληματικότητας ή έμφυλα φωτίζοντας το μηχανισμό και το φαινόμενο του μισογυνισμού. Είναι ένας όρος που με έμφαση προτείνεται από το σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα για να φωτίσει το μηχανισμό του μισογυνισμού ως κίνητρο της φονικής κυριαρχίας όμως η απάντηση στο ερώτημα σας προϋποθέτει εξειδικευμένη επιστημονική έρευνα. Δηλαδή να ερευνηθούν οι μηχανισμοί που κινητοποιούν κάθε φορά το μίσος ενάντια στις γυναίκες Πχ το δημοτικό μας τραγούδι βρίθει τραγουδιών ποιημάτων που αναφέρονται σε φόνους ενάντια στην αμαρτωλή κόρη, σύζυγο κλπ. Επίσης το μίσος ενάντια στις γυναίκες είναι δολοφονικό σε εντυπωσιακές αναλογίες σε χώρες απομακρυσμένες από την κουλτούρα μας. Όμως είναι η ίδια ρίζα που πρέπει να καταπολεμηθεί, Μια πατριαρχική κοινωνία που περιφρονεί τις γυναίκες θεωρώντας τις ιδιοκτησία του άνδρα, καθιστώντας έτσι την φυσική εξολόθρευση τους πιο αποδεκτή ή ανεκδοτολογική. Αυτή η κοινή πατριαρχική ρίζα έχει το ίδιο αποτέλεσμα που είναι η απόκρυψη του βασικού μηχανισμού που οδηγεί στο φόνο. Επίσης μπορούμε να δούμε ως γυναικοκτονίες, την εθελοντική αυτοκτονία των γυναικών που έμεναν χήρες στις Ινδίες. Σύμφωνα με το άγριο έθιμο sati που υποχρέωνε τις γυναίκες να θυσιαστούν στη νεκρική πυρά του συζύγου τους. Ο Μαχάτμα Γκάντι, ο ηγέτης της ινδικής ανεξαρτησίας, ήταν ο πρώτος που είχε θέσει τις βάσεις αλλαγής νοοτροπίας για τα δικαιώματα των γυναικών και τον τρόπο που αντιμετωπίζονται από την κοινωνία.

3. Ποια πιστεύετε ότι είναι τα διαφοροποιητικά στοιχεία, αν υπάρχουν, στη σύγχρονη εποχή; Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που θεωρείτε ότι μπορεί να ενισχύουν τη βία κατά των γυναικών, σήμερα, έως και τη θανάτωσή τους; Και ποιος ο ρόλος της «κρίσης», σε σχέση με τις γυναικοκτονίες στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια;

3.1 Σήμερα οι γυναικοκτονίες είναι αντικείμενο προσοχής και γίνονται ορατές από τις κοινότητες –άνδρες και γυναίκες- που είναι ευαισθητοποιημένες στα προβλήματα της χειραφέτησης των γυναικών. Ο φόνος μιας γυναίκας παλαιότερα μπορούσε να περάσει ως αρρώστια, ή ως ατύχημα κάτι που ισχύει και σήμερα με τα λεγόμενα εγκλήματα τιμής.

3.2. Η έμφυλη βία αυξάνεται κατά τη κρίση, όπως και όλες οι μορφές βίας. Όμως, δεν υπάρχουν ολοκληρωμένα και συγκριτικά δεδομένα για την έκταση και τη φύση της βίας προς τις γυναίκες, διότι οι περισσότερες δεν καταγγέλλουν τη βία που υφίστανται· άλλωστε ούτε ενθαρρύνονται να το κάνουν. Η έλλειψη πλήρων και συγκρίσιμων στοιχείων σ’ αυτό τον τομέα χαρακτηρίζει όλη την ΕΕ και όχι μόνο την Ελλάδα. Άρα, η όποια αύξηση που καταγράφεται, αφορά την αύξηση των καταγγελιών, που, βεβαίως, δείχνει μια κάποια πρόοδο σε σχέση με την απονομιμοποίηση της βίας προς τις γυναίκες.

3.3. Έχει υποστηριχτεί ότι το άγχος που προκαλεί η ανέχεια κάνει τους άνδρες βίαιους απέναντι στις γυναίκες. Κατά τη γνώμη μου αυτή η ερμηνεία δικαιολογεί κατά ένα τρόπο τους θύτες και μεταβιβάζει την ευθύνη σε κάτι πιο γενικό και απρόσωπο (πχ την οικονομική κρίση). Η οικονομική κρίση αυξάνει την πίεση στους παραδοσιακούς ρόλους των ανδρών ως «κουβαλητών» στο σπίτι και ενδεχομένως τούς δημιουργεί κρίση, που μπορεί να βιώνεται ως αμφισβήτηση του ανδρισμού τους και της ατομικής τους αξιοπρέπειας. Το μοντέλο της γυναίκας «κουβαλήτριας» και του μη εργαζόμενου άνδρα δεν είναι πλέον περιθωριακό στην ελληνική κοινωνία. Όμως, η βία αποτελεί την πλέον ακραία έκφραση άσκησης εξουσίας ανάμεσα στα φύλα και ίσως μπορούμε να υποθέσουμε ότι μέσω υποκαταστάσεων έρχεται να καλύψει το «κενό εξουσίας» που δημιουργείται κατά κάποιο τρόπο, λόγω της οικονομικής κρίσης για τους άνδρες θύματα της κρίσης. Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι η βία κατά των γυναικών είναι διαταξική και φαίνεται ότι οι μηχανισμοί της, αν και ενεργοποιούνται σε διαφορετικές περιστάσεις κατά κοινωνική τάξη —μην ξεχνάμε και κατά φυλή, χώρα— έχουν ένα κοινό υπόβαθρο, αυτό της κυριαρχίας, της άσκησης εξουσίας πάνω στον Άλλο και της επιβεβαίωσης της. Είναι ο ολοκληρωτικός μηχανισμός ελέγχου και καθυπόταξης των γυναικών που τις καθιστά έρμαια της «δύναμης» των ανδρών. Άρα η βία κατά των γυναικών συνιστά εσωτερικό, καλά κρυμμένο πυρήνα της πατριαρχίας, κρυμμένο στα άδυτα της ιδιωτικότητας της Αγίας Οικογένειας.

4. Τελειώνοντας, θα θέλαμε να μας σχολιάσετε, αν νομίζετε πως, με αφορμή την έμφυλη βία και τις γυναικοκτονίες, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια «επανάκαμψη» του γυναικείου / φεμινιστικού κινήματος στη χώρα μας; (επανάκαμψη ως προς τη μαζικότητα, τις διεκδικήσεις και τον ακτιβισμό που είχε γνωρίσει, κυρίως, την δεκαετία του 1975 – 1985)

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια επαναδραστηριοποίηση γυναικείων και φεμινιστικών ομάδων πράγματι γύρω από τα θέματα της βίας κατά των γυναικών, των βιασμών, των γυναικοκτονιών. Σε διεθνές επίπεδο επίσης εμφανίζονται ενδιαφέρουσες κινητοποιήσεις ενώ σε πολλές χώρες και της Ευρώπης αλλά και της Ασίας-δυστυχώς όχι στην Ελλάδα- το κίνημα ΜεΤοο έρχεται να ανατρέψει τη κουλτούρα της σιωπής, της ενοχής και της περιφρόνησης του λόγου των γυναικών. Επιπλέον η σημασία αυτού του κινήματος χειραφέτησης, είναι ότι τοποθετεί –εγκαθιστά το πρόβλημα στο δημόσιο χώρο, το κάνει ορατό βοηθώντας τη κοινωνία να συνειδητοποιήσει, να κατανοήσει πόσο μαζικό είναι το φαινόμενο της σεξουαλικής βίας. Άρα να το αναγνωρίσει ως κοινωνικό πρόβλημα βγάζοντας το ανεπιστρεπτί από την ιδιωτικότητα της οικογένειας και των ατομικών συμπεριφορών.

Οι εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες που έχουν μιλήσει δεν είναι όλες, μακριά από αυτό, φεμινίστριες, αλλά ο λόγος τους έχει φεμινιστική δυναμική και υπόβαθρο και νομιμοποιεί τους αγώνες που διεξάγονται από τις ακτιβίστριες του φεμινισμού για περισσότερο από σαράντα χρόνια. Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι η συνάντηση ανάμεσα στον φεμινισμό, ένα μειοψηφικό κίνημα και την πληθωρική έκρηξη του λόγου των γυναικών που καταθέτουν επώνυμα ή ανώνυμα τις ιστορίες παρενόχλησης, βίας, κακοποίησης που είχαν υποστεί στο παρελθόν και για τις οποίες ντρέπονταν να μιλήσουν.

ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΕΤΡΑΚΗ